Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Της Έλενας Σκαρπίδου


Εξάλλου, εκείνοι που πεθαίνουν είναι πάντα οι άλλοι.
(επιτάφιο επίγραμμα που το είχε γράψει ο ίδιος ο Μαρσέλ Ντυσάν)

Μόνο οι νεκροί μπορούν να αναστηθούν.
Είναι πιο δύσκολο για τους ζωντανούς. Στανισλάβ Γιέρτσι Λεκ.

Τα τείχη που χτίζουμε γύρω μας για να κρατήσουμε τη θλίψη μακριά,
κρατούν μακριά και τη χαρά. Τζιμ Ρον

Παίρνοντας τα πράγματα από την αρχή διαπιστώνουμε μια αδιαμφισβήτητη κρίση στη σύγχρονη οικογένεια εξαιτίας του θρυμματισμού των παραδοσιακών ρόλων: πατέρας, μητέρα, παιδιά. Από κει νομίζω ότι ξεκινά το τέλος της αλληλεγγύης και «ο άμορφος αποπροσανατολισμός των νέων γενεών». (Καστοριάδης). Οι γονείς, μέσα στη σύγχυση οι ίδιοι, επικοινωνιακά σακατεμένοι, σπεύδουν να προειδοποιήσουν τα τέκνα τους να μη συνδέονται πολύ, να μην εμπιστεύονται τους άλλους (το άλλο φύλο, τους ξένους), εν ολίγοις να μην επιθυμούν όσα κρύβουν ανατροπές. Σαν την αλεπού με την κομμένη ουρά στο μύθο του Αισώπου, τα εισάγουν σε μια αποστειρωμένη ψυχική ζωή που μοιραία οδηγεί στον ψυχικό θάνατο. Ο Μποντλέρ έλεγε ότι όσο περισσότερο επιθυμείς, τόσο καλύτερα μαθαίνεις να επιθυμείς, όμως πέρασε πολύ καιρός από τότε. Αυτές οι διαλυόμενες, σε αποσύνθεση οικογένειες δεν πρεσβεύουν την επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεγγύη και γι’ αυτό οδηγούν τους γόνους τους στην ιδιώτευση, εμπλουτισμένη- στην καλύτερη περίπτωση – με μια ή περισσότερες μανίες (extreme sports, ηλεκτρονικά παιχνίδια, πανάκριβες συλλογές, καταναλωτισμός εν γένει κ.λ.π.). Στη χειρότερη, τα ναρκωτικά, τα ψυχοφάρμακα ή το αλκοόλ έρχονται για να καλύψουν την αίσθηση της απερίγραπτης μοναξιάς που νιώθουν. Είναι η μόνη λύση «όταν η πλήξη στάζει από τις κουρτίνες» (Αρανίτσης). Οι στατιστικές μιλάνε μόνες τους. (Αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης στην παιδική και εφηβική ηλικία που διπλασιάζονται όταν οι νέοι πίνουν αλκοόλ, βία, ναρκωτικά κ.λ.π..) Σ’ αυτή την ιδιώτευση, την ασυνείδητη ή και συνειδητή πεποίθηση ότι είσαι μόνος ανάμεσα σε μόνους, έρχεται να εδραιωθεί και η άκρατη ιατρικοποίηση. Υπάρχει διάχυτα ολόγυρά μας μια έντονη αίσθηση του ματαίου που μας αφήνει απροστάτευτους σε ό,τι προωθείται τάχα για το καλό μας, πεδίο που εκμεταλλεύεται αριστοτεχνικά η ιατρική και η βιοτεχνολογία.
Στη Δύση υπάρχει μια έντονη τάση στο χώρο των ψυχοθεραπευτών (όχι όλων, φυσικά) να υποβάλλουν τους ανθρώπους σε διάγνωση και στη συνέχεια να επικεντρώνουν τη θεραπεία στο συγκεκριμένο πρόβλημα που προκύπτει από τη διάγνωση. Αντιμετωπίζουν δηλαδή τους ανθρώπους σα να έχουν πολύ συγκεκριμένες ασθένειες, σα να έχουν κάτι κακό ή σα να τους έχει συμβεί κάτι κακό και πρέπει να θεραπευτούν και να γίνουν καλύτεροι. Στερούν δηλαδή από το θεραπευόμενο την ανθρώπινη ιδιότητά του, του κολλούν μια ταμπέλα και τον αντιμετωπίζουν ως ασθενή, αντί να εργαστούν μαζί του με σεβασμό στη μοναδικότητά του. Έτσι αποκτούν νόημα ύπαρξης τα ψυχοφάρμακα που υπάρχουν υποτίθεται για το καλό μας, αφού και το κράτος τα επιδοτεί και οι καλοί γιατροί τα συνταγογραφούν με κάθε ευκαιρία. Κι έτσι η ψυχική ευφορία επιτυγχάνεται με έναν απόλυτα κοινωνικά νόμιμο τρόπο. Όμως ό,τι σε ανεβάζει, εξαπατώντας τη συνείδηση, σε κατεβάζει στην κόλαση μόλις παρέλθει η δράση του. Κι έτσι η δόση αυξάνεται και στην περίπτωση των επίσημων φαρμάκων σε αλυσοδένει με το γιατρό και το ιατρικό σύστημα όπως έχει. (Σ’ αυτή την παρένθεση θέλω να κάνω μνεία σε μια έκφραση που είναι της μόδας τα τελευταία χρόνια και προσφέρεται αφειδώς ως πανάκεια, το «σκεφτείτε θετικά» και βασίζεται σε κάποιες έρευνες που δείχνουν ότι οι άνθρωποι από μικρή ηλικία, έχουν την τάση να επικεντρώνουν την προσοχή τους στην αρνητική πλευρά των πραγμάτων, παρά στη θετική. Όμως είναι ανθρώπινο να νιώθουμε αγωνία, τρόμο και φόβο και πολύ περισσότερο σήμερα που κινδυνεύουμε από τόσους ορατούς και αόρατους εχθρούς- περιβαλλοντική καταστροφή, πυρηνικά όπλα, ανεργία, τοξικά φάρμακα και τρόφιμα κ.α.- κι αυτό είναι κάτι που συμβαίνει σε όλους μας. Καλύτερες συμβουλές, κατά τη γνώμη μου, αν και τέτοιου είδους προβλήματα δε λύνονται με συμβουλές, θα ήταν άλλες, όπως «σκεφτείτε εις βάθος και αντιμετωπίστε την πραγματικότητα» ή «βρείτε νόημα στη ζωή σας» ή «ότι μια καλή ζωή θέλει δουλειά, αφοσίωση και επιμονή»).
Όσο για την περίπτωση των τοξικομανών το 70% των φυλακισμένων και το 30% των προφυλακισμένων στις ελληνικές φυλακές, βρίσκονται εκεί για υποθέσεις ναρκωτικών. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο είμαστε στην πρώτη πεντάδα σε σχέση με τον αριθμό θανάτων από ηρωίνη, αν και ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο στην Ελλάδα εισάγονται 3,5 τόνοι ηρωίνης. Το μέτρο χορήγησης υποκατάστατων μέσω δημόσιων φορέων έχει αποτύχει -5.000 τοξικομανείς αναμένουν στις λίστες του ΟΚΑΝΑ. Μέσα α’ αυτό το καθεστώς, όπως ήταν αναμενόμενο, έχει αναδυθεί μια νέα προσοδοφόρος αγορά. Τα ιδιωτικά «μαγαζάκια» απεξάρτησης (κλινικές ή ξενοδοχεία), που χρησιμοποιούν διάφορα υποκατάστατα (συνήθως ναλτρεξόνη), και αποσπούν από τους απελπισμένους γονείς των τοξικομανών τεράστια χρηματικά ποσά (10.000-15.000 ευρώ κοστολογείται το πρόγραμμα εξπρές), χωρίς να έχουν άδεια λειτουργίας ούτε ολοκληρωμένη επιστημονική κάλυψη, παρ’ όλες τις καταγγελίες. Έτσι οικογένειες καταστρέφονται οικονομικά για μια ελπίδα που τις περισσότερες φορές αποδεικνύεται μάταιη, αφού αρκετοί από τους «απεξαρτημένους» ξανακυλούν στην ηρωίνη μόλις σταματήσει η χορήγηση υποκατάστατων. Γιατί βέβαια η ηρωίνη, όπως κι όλες οι εξαρτητικές ουσίες, έχουν να κάνουν με μια ψυχική παθολογία που προϋπάρχει του εθισμού και που για να θεραπευτεί χρειάζεται χρόνος σε ψυχοθεραπεία κι όχι φάρμακα. Όμως τα φάρμακα έχουν κέρδος και γι’ αυτό προπαγανδίζονται ως η λύση σε κάθε πρόβλημα.
Στη σημερινή εποχή έχει διασταλεί το παρόν ως εξορκισμός θανάτου. Η υπερευφορία που προτάσσετε από τα lifestyle περιοδικά, ο εξοβελισμός του δυσάρεστου από τον καθημερινό λόγο, η αβεβαιότητα του μέλλοντος ετοιμάζουν ανθρώπους έτοιμους να καταστείλουν ανερμάτιστα κάθε ενόχληση, κάθε πόνο. Άσε που πολλά ψυχικά προβλήματα οφείλονται στις ενοχές που νιώθουμε επειδή δεν είμαστε high όλη την ώρα. «Πρέπει να έχεις καθαρίσει τους λεκέδες από τα ρούχα, τα δόντια από την πέτρα και τις χρωστικές, τα μαλλιά από την πιτυρίδα, το δέρμα από τις κηλίδες, το πρόσωπο από τις ρυτίδες, την αναπνοή από τις οσμές, τον ιδρώτα και τις τρίχες από τις μασχάλες, τη σκέψη από τα ερωτήματα, τη συμπεριφορά από τα υπολείμματα του αυθορμητισμού, την εικόνα από την πολυσημία της, το χρόνο από την ονειροπόληση και τη μοίρα από τα διαλεκτικά ενδεχόμενα» (Αρανίτσης). Η προσαρμοστικότητα που έχει επιδείξει το ανθρώπινο είδος κατά τη διάρκεια της ιστορίας του, έχει γίνει μειονέκτημα. Οι τόσο πιεστικές απαιτήσεις για προσαρμογή στη σημερινή πραγματικότητα αποτελούν και την αιτία για τις αρρώστιες της ψυχής που μαστίζουν το σύγχρονο άνθρωπο. (Ίλιτς, Ιατρική Νέμεση). Αναγνωρισμένοι επιστήμονες, που αποδεδειγμένα χρησιμοποιούνται από τις εταιρείες ως διαμορφωτές γνώμης (opinion leaders), γιατροί, βιολόγοι, νευροβιολόγοι έχουν αναλάβει να μας πείσουν ότι τα γονίδια και οι νευρώνες του εγκεφάλου είναι υπαίτια για τα ψυχολογικά προβλήματα και τις εξαρτήσεις. (Αφού λοιπόν, όλα τα ψυχικά φαινόμενα είναι αποτέλεσμα γονιδιακών ιδιαιτεροτήτων τότε γιατί αυξάνονται συνεχώς οι ψυχικές ασθένειες και μάλιστα προβλέπεται και περαιτέρω αύξησή τους στα επόμενα χρόνια; Γιατί στη δύση εκατοντάδες άνθρωποι καταρρέουν καθημερινά εξαιτίας του burn out -σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης που υπολογίζεται ότι το 2020, στο δυτικό κόσμο θα σχετίζεται με το 50% των πιο σημαντικών ιατρικών προβλημάτων; Γιατί στην Ιαπωνία αυτοκτονούν, κατά μέσο όρο, 90 άνθρωποι την ημέρα; Γιατί οι βετεράνοι Αμερικανοί του Αφγανιστάν και του Ιράκ αυτοκτονούν κατά εκατοντάδες, με τέτοια συχνότητα, που ο αριθμός των αυτοχείρων αγγίζει τον αριθμό εκείνων που έχασαν τη ζωή τους στο μέτωπο;(4000) Το 2005, για παράδειγμα, έκαναν απόπειρα αυτοκτονίας 6.256 βετεράνοι, δηλαδή, 17 απόπειρες καθημερινώς. Μήπως τελικά αντιμετωπίζουμε ένα γενικευμένο γονιδιακό εκφυλισμό;)
Μας προσφέρουν έτοιμες ερμηνείες στο πιάτο για να μας απαλλάξουν από τον κόπο να σκεφτούμε τι φταίει που όλοι υποφέρουμε και μ’ αυτό τον τρόπο να μας καταστήσουν μηχανές που απλώς χρειάζονται ρυθμίσεις για να επανέλθουν στην αφασία τους κι έτσι ανενόχλητοι να πουλήσουν την πραμάτεια τους. Ακόμη κι ο έρωτας δεν αξίζει να επενδυθεί με αισθήματα μοναξιάς, μελαγχολίας, αναμονής. Άλλωστε, όπως όλα σχεδόν πια τα συναισθήματα, εξηγείται γονιδιακά. Σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες, η επιλογή συντρόφου βασίζεται σε κάποια ελκυστικά χαρακτηριστικά, όπως ομορφιά, μυαλό, πλούτος, τα οποία αντανακλούν την ύπαρξη καλών γονιδιακών παραλλαγών, διασφαλίζοντας περισσότερες πιθανότητες για τη διαιώνιση του είδους και συμβάλλοντας στην υγεία των νεογέννητων. (Blood dating: ο νέος τρόπος να βρεις την αδελφή ψυχή, από την ομάδα αίματός του. Οι Γιαπωνεζούλες δεν κάνουν βήμα χωρίς το ειδικό kit). Το πώς ανιχνεύονται αυτά τα γονίδια από υποψήφιους συντρόφους δεν το έχουν ακόμη καθορίσει. Η οσμή, η συμμετρία, τα μαλλιά και οι τρίχες γενικά, στοιχεία που λειτουργούν στα ζώα, παραμορφώνονται στους ανθρώπους εύκολα. Τα αντισυλληπτικά, ας πούμε, θολώνουν το γενετικό πρότυπο οσμής όπως και άλλα φάρμακα, για να μη μιλήσουμε για τα αρώματα, τις βαφές και τόσα άλλα που αχρηστεύουν τέτοιου είδους εικασίες. Σκέψεις προφανείς που όπως φαίνεται ο άνθρωπος της δύσης δεν μπορεί πια να κάνει. Έτσι μοιραία ο έρωτας μετατράπηκε σε τεχνικό θέμα που η τηλεόραση και τα περιοδικά έχουν αναλάβει να μας το διδάξουν με οδηγίες χρήσης. Οπότε, αφού δε μένει πια χρόνος να επενδυθεί σ’ αυτόν και δε μπορούμε να επιθυμήσουμε τον άλλο βαθιά και ειλικρινά, φτάνουμε να θεωρούμε φυσιολογικό να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα που προκύπτουν από την έλλειψη επιθυμίας με ιατρικούς όρους. (βλ. Viagra).
Κάποτε είχαμε την άνεση να τεμπελιάσουμε χωρίς ενοχές, να ονειροπολήσουμε, να ζήσουμε τον έρωτα, να αρρωστήσουμε και να θεραπευτούμε. Τώρα δεν έχουμε χρόνο α ζήσουμε το παρόν, εκεί που ζουν τα συναισθήματα. Κάπως έτσι φτάσαμε στο στρες, το κατεξοχήν μας πρόβλημα. Το στρες, σα μοντέρνο που είναι, ερμηνεύεται ως επιθυμία να πετύχεις κι εδώ σταματάει κάθε περαιτέρω ερμηνεία. Αφού σε εξαναγκάζει σε δράση είναι χρήσιμο. Δεν πρέπει όμως να μπερδεύεσαι περισσότερο με συναισθηματικές δοσοληψίες γιατί τότε παύει να είναι αποτελεσματικό. «Φυσικά, όλ’ αυτά φέρνουν στον ορίζοντα το ερώτημα σχετικά με το που κρύβεται, που παροχετεύεται όλο αυτό το απωθούμενο στρες, διότι είναι αδύνατο να πιστέψεις ότι η ένταση χαλαρώνει όταν ανεβαίνεις στην κλίμακα της αναγνώρισης, έτσι όπως την αντιλαμβάνεται, ας πούμε το περιοδικό Men. Κανείς δε μας το λέει. Καρδιολόγοι, νευρολόγοι και φαρμακοποιοί σωπαίνουν μακάρια, γιατί το μοντέρνο στρες δε θέλει να σκαλίζει τη φωλιά του. Πρέπει να το ταΐζεις απλώς με tavor, που οι γυναίκες το ονομάζουν χαϊδευτικά ταβοράκι. Το lifestyle προστάζει μια φαινομενικά ρωμαλέα περιφρόνηση του ανθρώπινου πόνου, εκείνου που θα μπορούσε να σε βοηθήσει να συντριβείς και ενδεχομένως να σκεφτείς τη ζωή σου από την αρχή. Ο άνθρωπος πρέπει να παραμένει σκληρός στο μέτρο που δεν ενδιαφέρεται για το τι του συμβαίνει στ’ αλήθεια. Είναι ολοφάνερο ότι η σκληρότητα του lifestyle είναι αυτή της πλέον ανθεκτικής κενότητας. Γαλουχεί ανθρώπινα όντα των οποίων οι εσωτερικοί μηχανισμοί αγνοούν τον πόνο ενστικτωδώς και σβήνουν τις ορατές εκφάνσεις του, απωθώντας τες στο εσωτερικό. Το πρότυπο είναι ο cool, νωχελικός σαρκαστής των πάντων. Όμως ο σαρκασμός κρύβει ένα τρομοκρατημένο παιδί που επιδιώκει να νεκρώσει τις πραγματικές επιθυμίες του ώστε να μην αισθανθεί την Αρρώστια. Φαύλος κύκλος δηλαδή, διότι Αρρώστια είναι ακριβώς το να μην αισθάνεσαι. …. Η ηδονή του lifestyle είναι παρενέργεια της νοσταλγίας για τον πόνο που δεν εκδηλώσαμε. (Αρανίτσης)
Οι άνθρωποι σήμερα θέλουν να εξαφανίσουν τη δυστυχία, την αρρώστια, τα γηρατειά και το θάνατο. Αρνούνται να δεχτούν ότι το πέρασμα του χρόνου φέρνει αναπόφευκτα τη φθορά σε ό,τι γεννιέται. Ο θάνατος, κι αυτό είναι μια προαιώνια γνώση, μας υπενθυμίζει ότι ζούμε και δίνει ορμή και νόημα στις πράξεις μας. Η απώθησή του, που σήμερα συντελείται με αυταπάτες για αιωνιότητα (κλονισμός, πλαστική χειρουργική, κατασκευή τεχνητών οργάνων), μας αποκόβει από το θεραπευτικό πένθος για ό,τι αλλάζει με το χρόνο και χάνεται. Μετατρέπονται οι άνθρωποι δηλαδή, σε πράγμα ώστε να μη γεράσουν ποτέ. (Παρεμπιπτόντως, οι προβλέψεις λένε ότι σε μερικά χρόνια η κατάθλιψη θα είναι η πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως). Καθώς λοιπόν, κυριεύονται από το φόβο, προτιμούν το ψεύτικο, το τεχνητό, το εικονικό πληρώνοντας το τίμημα της εσωτερικής απονέκρωσης. Κυριευμένοι από πανικό γίνονται αδύναμοι, παγιδεύονται και τελικά πεθαίνουν στο νοσοκομείο, εκεί που ο θάνατος είναι πιο σημαντικός από το νεκρό, μέσα σε σύγχυση, χωρίς τη δυνατότητα να ζήσουν την τελευταία σκηνή με τους αγαπημένους τους, κάτι που αποτελεί μεγάλη αδικία για όλη την προηγούμενη ζωή τους.

Σημ. Οι ίδιοι που υποστηρίζουν ότι όλα οφείλονται στα γονίδια και τους νευρώνες διαπιστώνουν συνεχώς νέες αρρώστιες της ψυχής:
Performance anxiety: το άγχος μερικών αντρών να ανταπεξέλθουν στην εικόνα του άντρα που είναι τέλειος σε όλα, και στο σεξ.
Leisure sickness: Η τάση να πέφτεις άρρωστος στο κρεβάτι κάθε φορά που σταματάς τη δουλειά κι ετοιμάζεσαι ν’ απολαύσεις διακοπές ή σαββατοκύριακα. Συγγενεύει με το Paradise syndrome που πλήττει όσους αδυνατούν ν’ αντέξουν υπερβολικές δόσεις παραδεισένιου τοπίου, κλίματος και βίου. Βασικά συμπτώματα: νευρικότητα, έλλειψη συγκέντρωσης, σύγχυση.
Tittytainment: ένα κοκτέιλ αποβλακωτικής διασκέδασης και επαρκούς διατροφής που θα επέτρεπαν να διατηρηθεί σε καλή διάθεση ο αποστερημένος πληθυσμός του πλανήτη. (= βυζοδιασκέδαση)
Burn out: σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης. Υπολογίζεται ότι το 2020, στο δυτικό κόσμο, το 50% των πιο σημαντικών ιατρικών προβλημάτων θα σχετίζεται με το burn out.
Blood dating: ο νέος τρόπος να βρεις την αδελφή ψυχή, από την ομάδα αίματός του. Οι Γιαπωνεζούλες δεν κάνουν βήμα χωρίς το ειδικό kit.